Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số huyện Tam Đảo
Huyện Tam Đảo là huyện miền núi nằm ở phía bắc tỉnh Vĩnh Phúc, có tổng diện tích tự nhiên là 23.469,88 ha, toàn huyện có 06 xã, 03 thị trấn và 103 thôn, tổ dân phố, trong đó có 07 xã, thị trấn thuộc khu vực I vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo Quyết định số 861/QĐ-TTg ngày 04/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ. Toàn huyện có 92.897 người, trong đó số lượng đồng bào dân tộc thiểu số của huyện là 39.518 người, chiếm 42,5% dân số toàn huyện; huyện có 15 thành phần các dân tộc cùng sinh sống (dân tộc Kinh và 14 thành phần các dân tộc thiểu số).
Trong những năm qua huyện Tam Đảo đã thực hiện tốt các chính sách dân tộc, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân các dân tộc trong huyện. Song song với thực hiện các chính sách dân tộc, các chương trình phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn, công tác bảo tồn, phát huy phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số luôn được quan tâm trú trọng thực hiện, góp phần chăm lo và nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào các dân tộc.
Thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) gắn với phát triển du lịch theo Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2022-2025, những năm qua, các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh đã nỗ lực triển khai các nội dung, nhiệm vụ nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số, trong đó có đồng bào dân tộc Sán Dìu ở huyện Tam Đảo.
Một trong những giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc là làn điệu dân ca Soọng Cô của dân tộc Sán Dìu. Theo ngôn ngữ Sán Dìu, "Soọng" có nghĩa là hát, "Cô" có nghĩa là ca. Loại hình âm nhạc này có lịch sử ra đời và phát triển gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt văn hóa, phong tục, tập quán của cộng đồng người dân tộc Sán Dìu. Hiện, dân ca Soọng Cô đã được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Với niềm vinh dự này, tỉnh Vĩnh Phúc nói chung, cộng đồng dân tộc Sán Dìu nói riêng cần nỗ lực bảo tồn và phát huy.
Theo kết quả khảo sát, đánh giá của chính quyền địa phương cấp xã, thôn, cũng như thông tin từ các nghệ nhân văn hóa là người dân tộc thiểu số ở huyện Tam Đảo cho biết hiện nay, số trẻ em không biết tiếng Sán Dìu (tiếng của dân tộc mình) đã chiếm hơn 60%, trong khi đó chỉ có 1% là biết hát Soọng Cô. Nếu không có phương án bảo tồn và phát triển thì trong tương lai gần, loại hình nghệ thuật đặc sắc truyền thống này của đồng bào Sán Dìu sẽ có nguy cơ mai một.
Trong những năm qua huyện Tam Đảo đã thực hiện tốt các chính sách dân tộc, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân các dân tộc trong huyện. Song song với thực hiện các chính sách dân tộc, các chương trình phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn, công tác bảo tồn, phát huy phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số luôn được quan tâm trú trọng thực hiện, góp phần chăm lo và nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào các dân tộc.
Thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) gắn với phát triển du lịch theo Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2022-2025, những năm qua, các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh đã nỗ lực triển khai các nội dung, nhiệm vụ nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số, trong đó có đồng bào dân tộc Sán Dìu ở huyện Tam Đảo.
Một trong những giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc là làn điệu dân ca Soọng Cô của dân tộc Sán Dìu. Theo ngôn ngữ Sán Dìu, "Soọng" có nghĩa là hát, "Cô" có nghĩa là ca. Loại hình âm nhạc này có lịch sử ra đời và phát triển gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt văn hóa, phong tục, tập quán của cộng đồng người dân tộc Sán Dìu. Hiện, dân ca Soọng Cô đã được công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. Với niềm vinh dự này, tỉnh Vĩnh Phúc nói chung, cộng đồng dân tộc Sán Dìu nói riêng cần nỗ lực bảo tồn và phát huy.
Theo kết quả khảo sát, đánh giá của chính quyền địa phương cấp xã, thôn, cũng như thông tin từ các nghệ nhân văn hóa là người dân tộc thiểu số ở huyện Tam Đảo cho biết hiện nay, số trẻ em không biết tiếng Sán Dìu (tiếng của dân tộc mình) đã chiếm hơn 60%, trong khi đó chỉ có 1% là biết hát Soọng Cô. Nếu không có phương án bảo tồn và phát triển thì trong tương lai gần, loại hình nghệ thuật đặc sắc truyền thống này của đồng bào Sán Dìu sẽ có nguy cơ mai một.
Huyện Tam Đảo nỗ lực bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu
Để giữ gìn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ, các CLB Soọng tại các thôn, xóm của các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Tam Đảo thường xuyên tổ chức những lớp học miễn phí cho trẻ em địa phương có yêu thích với loại hình nghệ thuật này. Các lớp học chỉ được tổ chức vào khoảng thời gian 3 tháng hè, để không làm ảnh hưởng tới quá trình học tập của các cháu.
Góp phần không nhỏ trong công tác bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Sán Dìu, nghệ nhân văn hóa Lê Đại Năm đã tự tay viết và biên soạn nhiều bài hát, rồi lồng nhạc để Soọng Cô phù hợp, phong phú và đặc sắc hơn khi tham gia biểu diễn, giao lưu với các CLB văn hóa ở các khu vực trong và ngoài tỉnh. Ông Năm còn dịch nhiều câu hát sang tiếng Kinh làm cho bài hát có sự hòa quyện giữa tiếng Sán Dìu và tiếng Kinh. Ngoài ra, ông Năm xây dựng nhiều kênh tiếp cận trên các nền tảng số để lan toả những giá trị tốt đẹp của dân ca Soọng Cô tới cộng đồng.
Góp phần không nhỏ trong công tác bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Sán Dìu, nghệ nhân văn hóa Lê Đại Năm đã tự tay viết và biên soạn nhiều bài hát, rồi lồng nhạc để Soọng Cô phù hợp, phong phú và đặc sắc hơn khi tham gia biểu diễn, giao lưu với các CLB văn hóa ở các khu vực trong và ngoài tỉnh. Ông Năm còn dịch nhiều câu hát sang tiếng Kinh làm cho bài hát có sự hòa quyện giữa tiếng Sán Dìu và tiếng Kinh. Ngoài ra, ông Năm xây dựng nhiều kênh tiếp cận trên các nền tảng số để lan toả những giá trị tốt đẹp của dân ca Soọng Cô tới cộng đồng.
Ông Lê Đại Năm-Nghệ nhân ưu tú, Chủ nhiệm CLB Sọong Cô của xã Đạo Trù, huyện Tam Đảo (người ngồi giữa) truyền đạt các giá trị văn hóa truyền thống tại buổi sinh hoạt của CLB
Để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu, huyện Tam Đảo nói riêng và trên địa bàn tỉnh nói chung, UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã ban hành Đề án "Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Sán Dìu tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030". Trên cơ sở đề án của tỉnh, huyện Tam Đảo tập trung ưu tiên khai thác, phát huy các giá trị của di sản văn hóa vật thể, phi vật thể của đồng bào dân tộc Sán Dìu trong đời sống kinh tế - xã hội gắn với phát triển du lịch, dịch vụ. Trong đó, chú trọng công tác bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Soọng Cô. Bên cạnh đó, huyện đẩy mạnh công tác phục dựng lại một số mẫu nhà truyền thống và khôi phục, phát huy tiếng nói, chữ viết, trang phục, ẩm thực, trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc Sán Dìu.
Huyện Tam Đảo là địa phương có nhiều tiềm năng, thế mạnh trong phát triển du lịch, dịch vụ, môi trường sinh thái, tâm linh, nghỉ dưỡng,….Đây là một lợi thế rất lớn mà các địa phương khác của tỉnh, cũng như của cả nước không có, huyện cũng xác định đây là nghành kinh tế mũi nhọn của địa phương, vì vậy trong thời gian qua, tỉnh Vĩnh Phúc cũng như huyện Tam Đảo đã có nhiều cơ chế, chính sách nhằm thu hút, kêu gọi đầu tư vào lĩnh vực du lịch, dịch vụ. Bên cạnh đó đẩy mạnh công tác bảo tồn, phát triển các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số trên địa bàn, xác định con người chính là một trong những yếu tố cốt lõi để bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa, huyện Tam Đảo luôn tạo điều kiện tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng kiến thức phát triển du lịch, kỹ năng giao tiếp cho đội ngũ lao động phục vụ du lịch cộng đồng tại các Tổ hợp làng văn hóa kiểu mẫu của đồng bào dân tộc Sán Dìu ở xã Đạo Trù. Qua đó, phấn đấu giải quyết việc làm cho hơn 1.000 lao động, trong đó, có trên 300 người lao động trực tiếp tại Làng văn hóa du lịch dân tộc Sán Dìu của xã. Trong giai đoạn 2 (2026 - 2030), huyện Tam Đảo tiếp tục phát triển, mở rộng Làng văn hóa kiểu mẫu dân tộc Sán Dìu tại thôn Tân Phú, xã Đạo Trù theo nhu cầu thực tiễn.
Huyện Tam Đảo là địa phương có nhiều tiềm năng, thế mạnh trong phát triển du lịch, dịch vụ, môi trường sinh thái, tâm linh, nghỉ dưỡng,….Đây là một lợi thế rất lớn mà các địa phương khác của tỉnh, cũng như của cả nước không có, huyện cũng xác định đây là nghành kinh tế mũi nhọn của địa phương, vì vậy trong thời gian qua, tỉnh Vĩnh Phúc cũng như huyện Tam Đảo đã có nhiều cơ chế, chính sách nhằm thu hút, kêu gọi đầu tư vào lĩnh vực du lịch, dịch vụ. Bên cạnh đó đẩy mạnh công tác bảo tồn, phát triển các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số trên địa bàn, xác định con người chính là một trong những yếu tố cốt lõi để bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa, huyện Tam Đảo luôn tạo điều kiện tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng kiến thức phát triển du lịch, kỹ năng giao tiếp cho đội ngũ lao động phục vụ du lịch cộng đồng tại các Tổ hợp làng văn hóa kiểu mẫu của đồng bào dân tộc Sán Dìu ở xã Đạo Trù. Qua đó, phấn đấu giải quyết việc làm cho hơn 1.000 lao động, trong đó, có trên 300 người lao động trực tiếp tại Làng văn hóa du lịch dân tộc Sán Dìu của xã. Trong giai đoạn 2 (2026 - 2030), huyện Tam Đảo tiếp tục phát triển, mở rộng Làng văn hóa kiểu mẫu dân tộc Sán Dìu tại thôn Tân Phú, xã Đạo Trù theo nhu cầu thực tiễn.
Không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng tại khu du lịch Tam Đảo thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và du khách
Huyện Tam Đảo với nhiều cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ nằm ven dãy núi Tam Đảo, là huyện trọng điểm du lịch của tỉnh Vĩnh Phúc, cộng đồng các dân tộc trong huyện luôn đoàn kết một lòng để cùng dựng xây quê hương ngày càng giàu đẹp. Với những giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số Sán Dìu, cùng với hệ thống các di tích lịch sử văn hóa, tín ngưỡng thờ Mẫu, khu di tích Quốc gia đặc biệt Tây Thiên, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên, Khu du lịch Quốc gia Tam Đảo, là những lợi thế sẵn có, một vùng quê giàu bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.
Để gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, các cấp chính quyền, sở, ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức, ý thức của người dân trong việc bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán của dân tộc; thúc đẩy phát triển du lịch gắn với hoạt động bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số. Qua đó gìn giữ, lưu truyền các giá trị văn hóa truyền thống; đồng thời khai thác tiềm năng, lợi thế đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh trong thời gian tới.
Để gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, các cấp chính quyền, sở, ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức, ý thức của người dân trong việc bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán của dân tộc; thúc đẩy phát triển du lịch gắn với hoạt động bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số. Qua đó gìn giữ, lưu truyền các giá trị văn hóa truyền thống; đồng thời khai thác tiềm năng, lợi thế đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh trong thời gian tới.
Nguyễn Thế Dương-TP Chính sách DT